Artush and Zaur - Artuş və Zaur

Əli Əkbər’s 2009 novel, Artuş və Zaur, is a controversial work chronicling a gay love affair between an Azerbaijani and an Armenian.  Confronting two explosive topics in one novel garnered the author a great deal of attention, both in Azerbaijan’s small literary community and in the national media.  The entire text of his novel is available here.  I have translated the opening scene (p. 5).  Bayil is the site of an infamous prison.  I am uncertain about the portions highlighted in blue.

Dərdmənd etdin məni, ey dərdə dərman erməni, Olmuşam eşqin yolunda bəndəfərman erməni. Tiflis onu qızıl payızla, xəfif küləklə qarşıladı. Bakı-Tiflis qatarının dördüncü vaqonundan çirkli beton platformaya ayaq basan Zaur, gödəkcəsinin yaxalarını qaldıraraq, yüngülcə titrədi. Çantasını çiynindən asaraq, aşağı mərtəbəyə aparan geniş pilləkənlərə doğru addımladı. Hər dəfə bu şəhərə gələndə, qəribə ədviyyatlı kolbasa qoxusu dəyirdi burnuna. Bu gün də həmin qoxu, yağışlı havanın rayihəsi ilə qarışmışdı. Acar xaçapurisinə oxşayan günəşin zəif şüalarında buxarlanıb-buxarlanmamağa qərar verə bilməyən platformadakı kiçik gölməçələrdə siqaret kötükləri üzürdü. Kötüklər, dənizdə səmtini itirmiş ağ yelkənli gəmiləri xatırladırdı. Perronun damında sırayla düzülmüş qarğalar, həyasızcasına qışqırır, sanki qatardan düşənlərə gürcü dilinin qarğa dialektində “Xoş gəldin!” - deyirdilər. Zaurun yanından sürətlə üç ayaqlı it qaçıb getdi. Görünür arxa sağ ayağı qatar altında qalmışdı. Perronda dayanan qaraqabaq taksi sürücülərinin çoxu azərbaycanlılar idi. Onlar gürcü, rus, azərbaycan həm də nə üçünsə erməni dilində qatardan düşənlərə çox ucuz və keyfiyyətli taksi səyahəti vəd edirdilər. Konfrans təşkilatçıları onun dalınca maşın göndərməmişdilər. Əslində Zaurun buna ehtiyacı da yox idi. Çantası ağır olmadığına və qatarda yatıb yuxusunu aldığına görə, bir az piyada gəzmək, yarım ildir görmədiyi Tiflisə doyunca tamaşa etmək, şəhərlə mənəvi təmas qurmaq istəyirdi. Pilləkənlərə təzəcə addımını atmışdı ki, qaraçılar qabağını kəsərək azərbaycan dilində ondan pul istədilər. Zaur əsəbi halda on beş yaşlı qaraçı qızı əli ilə itələyərək deyindi: - Bakıdan sizin əlinizdən qaçmışam, burada da qabağımı kəsirsiniz. Sizin əlinizdən hara rədd olum gedim?! Zaur bu sözləri deyib becid-becid pilləkənləri düşməyə başladı. Həmən anda arxadan qaraçı qızın istehzalı və qəzəbli səsi eşidildi:  - Rədd ol get Bayıla! Zaur ayaq saxladı. Dönüb qıza baxdı. Sözlərinin, xəsis gəncə nə qədər təsir etdiyini görən qız, bərkdən gülür, Zaura acıq verirdi. Özünə oxşayan altı qaraçı qız da ona qoşulub gülüşür, Zaura dil göstərirdilər. Zaur onları nifrətlə süzdükdən sonra başını bulayaraq, pilləkənlərdən enməyə davam etdi. Qaraçı qızın sözlərində qorxunc, vahiməli nəsə vardı. Bu sözlər nə mənaya gəlirdi görəsən?! Bayıla getmək ona təklifmi olunurdu, yoxsa gedəcəyinə dair xəbərdarlıqmı aldı qızdan? Bəlkə də, qaraçı ona qarğış etmişdi... Başa düşmədi Zaur. Başa düşə də bilməzdi. Qaraçı qızın sözləri, nirvanaya çatmış buddist rahiblərin koanlarından fərqsiz idi. Bu cümlənin üstündə günlərcə gərək baş sındırsın, onun mənasını dərk etsin. Bu sözlər, Zaura ünvanlanan hikmətli tapmacaydı. Zaur birmənalı olaraq qaraçı qızın uzaqgörən və müdrik bir varlıq olduğuna qərar verdi. Son pilləni də düşəndən sonra, bir daha geriyə boylandı. Qaraçı dəstəsi gözə dəymirdi artıq. Qanı qaraldı.

You made me a mourner, oh cure for sorrow,  Armenian, I’ve been on the path of love commander of slaves, Armenian Tbilisi greeted him with a golden autumn and a gentle breeze. Putting his foot down on the dirty, concrete platform from the fourth car of the Baku-Tbilisi train, Zaur shivered slightly and pulled up the collar of his jacket. Hanging his bag from his shoulder, he stepped toward the wide staircase leading to the lower floor. Every time he came to this city, the smell of strangely spiced sausages burrowed into his nose. Today the same smell was mixed with the fragrance of rainy weather. Cigarette butts floated in small ponds on the platform, which the weak rays of a sun resembling an Adjarian khajapuri couldn’t decide whether or not to evaporate. The butts recalled ships with white sails lost at sea. Crows were placed in rows along the roof of the platform brazenly squawking as if they were saying “Welcome!” in a crow dialect of Georgian to the people descending from the train. A three-legged dog quickly ran by Zaur’s side. His right foot appeared and remained inside the train. Many of the drivers of the gloomy taxis stopping at the station were Azerbaijani.  They promised very cheap and high quality journeys in Georgian, Russian, Azerbaijani, and even Armenian to the passengers descending from the train.  The conference organizers had not sent a car for him.  Zaur actually had no need for this.  Because his bag wasn’t heavy and he had slept well on the train he wanted to walk a little, to look at the Tbilisi he hadn’t seen in half a year, to commune with the city spiritually.   No sooner had he stepped toward the stairs than gypsies cut him off and asked him in Azerbaijani for money.  Irritated, Zaur sharpened himself against the hand of a fifteen-year-old gypsy girl snarling: - I ran away from Baku to escape you and you stop me here too.  Where the hell can I go to get away from you?! After saying this Zaur quickly began to descend the stairs.  At the same moment he could hear the mocking and furious voice of the gypsy girl behind him: - Fuck off!  Go to Bayil! Zaur halted.  He turned and looked at the girl.  Seeing how much her words impacted the stingy young man, the girl laughed at the top of her lungs, infuriating Zaur.  The six other identical-looking gypsy girls joined her and laughed, sticking out their tongues at Zaur. Zaur shook his head after letting his contempt for them pass and continued down the stairs.  There had been something ominous and horrible in the words of the gypsy girl.  He wondered what meaning these words had?!  Was going to Bayil a suggestion or a warning from the girl?  He wondered if the gypsy had cursed him…  Zaur didn’t understand.  He couldn’t have understood.  The gypsy girl’s words were no different than the koans of Buddhist monks who have achieved nirvana.  Over the coming days the sentence would puzzle him and would be understood.  If only these words had not found Zaur with the wisdom directed to him.  Zaur simply decided that the gypsy girl had a far-sighted and prescient existence.  After descending from the last stair he looked back once more.  The cluster of gypsies were already out of sight.  His blood darkened.