Nariman Narimanov was one of the most important turn-of-the-century intellectuals in Azerbaijan. He helped to establish Hümmət, the Transcaucasian Muslim branch of the Russian Social Democratic Labor Party and went on to be one of the first leaders of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic. He was a prolific writer, translating Russian masterpieces into Azerbaijani and writing a number of plays, novels, and short stories. His interest in theater reflects his socialist politics in that he could reach a mass audience composed largely of illiterate Azerbaijani workers and peasants.
The article translated below appeared in the Baku newspaper, Kaspii, in 1896. I imagine that it was published originally in Russian and translated sometime later into Azerbaijani. This text is drawn from the 2004 edition of the Selected Works of Nariman Narimanov, which is conveniently available in its entirety as a free .pdf at the website of the National Library of Azerbaijan. As far as I know this is the first time this article has been translated into English. Sections that I am uncertain about are highlighted in blue.
ƏLİQƏLƏMLİ MÜSƏLMAN ZİYALILARI HAQQINDA BİR NEÇƏ SÖZ Axır zamanlar, Zaqafqaziyanın oxumuş müsəlmanlarından bəziləri rus qəzetlərində öz məqalələrini dərc etdirirlər. Bir tərəfdən bu, əlbəttə, sevincli bir hadisədir, çünki, görünür, müsəlmanlar yavaş-yavaş mətbuat işçiləri ilə maraqlanmağa başlayırlar. O biri tərəfdən isə bu hadisə çox kədərlidir ki, onlar mətbuat işinin əhəmiyyətini pis anlayırlar. Hər şeydən əvvəl, şübhəsizdir ki, mətbuat müəyyən cəmiyyətə ancaq o zaman yaxşı təsir göstərə bilər ki, o, müzakirəyə qoyulan və bütün cəmiyyətə aid olan məsələyə tamamilə qərəzsiz yanaşsın və qəzetlərdə irəli sürülən fikirlər cəmiyyətin kütləsi üçün aydın olsun. Böyük təəssüflər olsun ki, bu məqalələrdə nə birincisini, nə də ikincisini görmək olur. Bu məqalələr eyni bir xarakterdədir, yəni: mədəniyyət cəhətdən müsəlmanların geriliyi. Məsələn, rus qəzetlərinin nömrələri indi qarşımızdadır. Həmin nömrələrdə bu kimi məsələlərə toxunulur: Zaqafqaziyada ruhanilərin vəziyyəti, müsəlman qadınlarının təhsil alması zərurəti, vətən dili olan rus dilinin öyrənilməsi zərurəti daha təbii olan üsulcədidin üstünlüyü və i. a. Görünür ki, bu məqalələrin müəllifləri, mədəni cəhətdən geridə qalmış öz həmməzhəblərinə müəyyən bir xeyir vermək istəyirlər; onlar var qüvvələri ilə avam camaatı cəhalət girdabından xilas edib həqiqət yoluna salmağa çalışırlar. Lakin, əfsus! Bu ağaların zəhməti, xidmət etdikləri və onların gözündə cahil və dərrakəsiz görünən bir cəmiyyətə çətin azacıq bir xeyir verəcəkdir. Doğrudur, yuxarıda adları çəkilən məqalələrin məqsədi oxuyan rus camaatını Zaqafqaziya müsəlmanlarının ictimai həyatı ilə tanış etmək olsaydı, onda, əlbəttə, bundan danışmağa dəyərdi. Lakin iş bundadır ki, həmin məqalələr bu və ya başqa bir məsələnin həllində fəal iştirak etmələri lazım gəldiyi Zaqafqaziya müsəlmanlarına müraciətlə bir vəz xarakterini daşıyır. Lakin bu vəz onlara çox vaxt çatmır. Aydın olmaq üçün həmin məqalələrin məzmununu biz qısaca nəzərdən keçirək. Müəlliflərdən biri, umumiyyətlə müsəlman ruhanilərindən danışdıqda, İran mollalarının hərəkətindən, ağzı köpüklü danışır və deyir ki, İran mollaları Zaqafqaziya müsəlmanlarının etimadından və fanatizmindən istifadə edərək onları amansızcasına və insafsızcasına istismar edirlər və hətta utanmayıb, guya müsəlman şəraitinin dünyəvi təhsilinə yol vermədiyini təbliğ edirlər... Məqalənin axırında müəllif öz həmməzhəblərindən xahiş edir ki, quldur mollaların sözlərinə qulaq asmasınlar və İran mollalarının yekə ciblərinə doldurduqları pulu, başqa, daha faydalı və xeyirli bir işə sərf etsinlər. Başqa bir müəllif qadın təhsilindən danışarkən analarımızı çox pis qələmlə təsvir edib deyir ki, analarımız öz uşaqlarına pis tərbiyə verirlər və tərbiyə verməyi bacarmırlar. Buna görə də məqalənin möhtərəm müəllifi gələcəkdə ana olacaq qızlarımız üçün təhsil almağı lazım sanır və ümid edir ki, onun səsinə səs verən olacaqdır. Üçüncü müəllif vətən dili olan rus dilini öyrənmənin faydasından danışaraq öz həmməzhəblərini, uşaqlarını rus dili məktəblərinə qoymağa çağırır və i. a. Bu kimi məqalələri oxuduqda ixtiyarsız olaraq özünə belə bir sual verirsən: məqalələr kimin üçün və nə məqsədlə yazılır? Əgər iyirmi-otuz nəfər oxumuş müsəlmanlardan ötrü yazılırsa, biz bu yazan cənabları inandıra bilərik ki, oxumuş müsəlmanlar, müzakirə edilən bu məsələləri həmin məqalə sahibləri qədər yaxşı anlayırlar. Əgər möhtərəm müəlliflər haman sinfi nəzərdə tulurlar ki, bu məzmunda olan məqalələrin onlar üçün doğrudan da əhəmiyyəti vardır, onda biz cəsarət edib bu zəhmətin tamamilə faydasız olduğunu təsdiq edə bilərik: ona görə ki, həmin məqalələri, buna ehtiyacı olan adamlar oxumurlar, buna ehtiyacı olmayanlar oxuyurlar. Bu məsələləri oxumuş müsəlmanlar qaldırmasa da, bəs kim qaldırar? - deyə oxucu soruşar. Bu halda bu kimi məqalələri oxumağa cəmiyyəti axı hazırlamaq lazımdır. Bunu isə birdən-birə əldə etmək üçün heç bir imkan olmadığına görə, bizim fikrimizcə, yaxşı olardı və hökumətimizin də xeyrinə olardı ki, bütün Zaqafqaziya üçün Azərbaycan dilində heç olmasa bircə qəzet nəşr oluna idı və Rusiya müsəlmanlarına aid olan cari məsələlər həmin qəzetdə müzakirə oluna idi. O zaman cəmiyyətin də öz ana dilində qəzet oxuyub ondan tələb olunan şeyləri və nə də geri qaldığını bilməyə imkanı olardı. Lakin nə qədər ki, belə bir qəzet yoxdur, oxumuş müsəlmanlar, qızıl vaxtlarını müsəlmanların anlamadığı dildə faydasız məqalələr yazmağa sərf etmək əvəzinə, bu və ya digər məsələlər haqqında sadə Azərbaycan dilində kitabçalar nəşr etsələr, rus dilini öyrənməyin faydası haqqında yazsalar, daha ağıllı işlər görmüş olardılar. | A FEW WORDS ON THE BELLETRISTIC MUSLIM INTELLIGENTSIA Some learned Transcaucasian Muslims are publishing their own articles in Russian journals of late. On the one hand, of course, this is a joyous event, because it seems Muslims are slowly beginning to take an interest in journalism. On the other hand, however, this event is very sorrowful because they poorly grasp the significance of journalism. Above all, it is doubtless that the press can positively influence a specific society only when it treats the problems put up for debate concerning the entire society without any bias and when the ideas put forth in newspapers are clear to the mass of society. What a great pity it is to see these articles, whether primary or secondary. These articles have the same focus, namely, the backwardness of the Muslims in their cultural characteristics. Let’s take the issues of Russian newspapers now in front of us as an example. In these issues, subjects such as these are touched upon: the state of the clerics in Transcaucasia, the necessity of Muslim women to receive an education, the more natural advantage of the new method for the necessity of learning the language of the homeland and Russian, etc. It seems that the authors of these articles want to give certain benefits to their culturally undeveloped coreligionists; with the force of their fortunes they are striving to set the rude crowd on the path of truth liberated from the maelstrom of ignorance. But alas! The toil and service of these gentlemen will with difficulty hardly benefit a society that appears in their eyes as uneducated and dimwitted. It is true, if the goal of the above-mentioned articles had been to acquaint the Russian reading population with the public life of the Transcaucasian Muslims, then, of course, speaking of these things would have been worthwhile. But the issue here is, their dynamic participation in these articles or in other examples has of necessity come to take on the character of an appeal and sermon to the Transcaucasian Muslims. But this sermon often does not reach them. In order to clarify let us briefly survey the content of these articles. One of the authors, generally in his discussion of the Muslim clerics, speaks with foam at the mouth about the actions of the Iranian mullahs and says that they callously and mercilessly exploit the Transcaucasian Muslims by shamelessly using their trust and fanaticism, ostensibly preaching the path that he gave for the secular education of the conditions of the Muslims… At the end of the article the author asks his coreligionists not to listen to the words of the thuggish mullahs and rather than filling the enormous pockets of the Iranian mullahs to spend their money on more helpful and beneficial things. Another author, while speaking about women’s education, very disapprovingly describes our mothers with his pen and says our mothers give their own children a poor upbringing and are incapable of giving an upbringing at all. Because of this the honorable author of this article thinks that in the future education will be necessary for girls who will become mothers and hopes that his voice will be approved. The third author, by speaking of the usefulness of learning the Russian language as the language of the homeland, calls for children to be placed in Russian language schools etc. In articles that we read like these you must ask yourself the question: for whom and with what goal have they been written? If they are written for the sake of twenty or thirty educated Muslim individuals, we could assure these gentlemen that these educated Muslims understand the problems being discussed just as well as the very authors of the articles. If the honorable authors are taking into consideration their own class, these articles truly have significance for them in their content, then we could dare to assert that their efforts are totally pointless: the people who need these articles are not reading them and the people who don’t need them are reading them. If the educated Muslims are not raising this question then who will raise it? – because the reader will ask. You see, in this situation society needs to be prepared in order to read articles like these. However due to the fact that at the moment no opportunity exists to pursue this, in our opinion, it would be good and to the benefit of our government if at least one newspaper appeared for all of Transcaucasia in the Azerbaijani language in which could be discussed the current affairs concerning the Muslims of Russia. Society, having read a newspaper in its own language, at that point would have the opportunity to know what things are required of it and what is keeping it backwards. But in so far as there is no newspaper like this, the educated Muslims, instead of spending golden hours writing useless articles in a language not understood by Muslims, should be publishing pamphlets about these and other issues in simple Azerbaijani and writing about the utility of learning the Russian language – these would appear to be much more intelligent activities. |
